-------------------
- સમાજમાં વસતી પ્રત્યેક વ્યક્તિ માટે ‘ભાષા’ પરસ્પરના વ્યવહારનું એક અત્યંત મહત્ત્વનું સાધન છે. એ સાધનનો પૂરેપૂરો અને ખૂબ જ ઉચિત ઉપયોગ થાય એ પણ એટલું જ જરૂરી છે. આથી આપણી ભાષા દોષ-રહિત હોય એ અત્યંત આવશ્યક ગણાય. આ માટે પ્રત્યેક ભાષક જ્યારે ભાષાને લેખિત સ્વરૂપે મૂકે છે ત્યારે એનો સાવધાનીપૂર્વક ઉપયોગ થાય એ માટે કેટલીક બાબતો ધ્યાનમાં રાખવી જોઇએ.
૧. વર્ણમાળાનો પૂરેપૂરો પરિચય :
કેટલીકવાર વર્ણો જ અર્થનું ભેદકત્વ રચે છે એટલે યોગ્ય સ્થાને યોગ્ય વર્ણ મૂકાય તે જોવાવું જોઇએ. વર્ણમાળામાં અલ્પપ્રાણ અને મહાપ્રાણ વ્યંજનોની અદલાબદલીને કારણે પણ અર્થભેદ થતો હોય છે. જેમ કે,
ગામ - માણસના વસવાટનું સ્થળ, વતન, રહેઠાણ
ઘામ - તાપ, બફારો, ઉકળાટ, પરસેવો
ગણ - સમૂહ, મંડળ, શિવનો સેવક
ઘણ - મોટો હથોડો
જે૨ - ભૂકો, પરાજિત, વશ
ઝેર - વિષ, અદેખાઈ
જાડ - જાડું, જાડાપણું
ઝાડ - વૃક્ષ, તરુ
જાડી - ચરબીથી ભરેલી; સ્થૂળ
ઝાડી - ઝાડ, વેલા, ઘાસ વગેરે વનસ્પતિનો ભરાવો
રાની - જંગલી, વગડાઉ
રાણી - રાજાની પત્ની
દાન - પુણ્યાર્થે આપવું તે, વારો
દાણ - જકાત
વાર - અઠવાડિયાનો દરેક દિવસ, લંબાઈનું એક માપ, વખત
વાળ - કેશ, બાલ
દર - કોઈ પ્રાણીએ જમીનમાં રહેવા કરેલ કાણું - છિદ્ર, કિંમત
દળ - ફૂલની પાંખડી, સૈન્ય, પર્ણ
-વગેરે.
આધાર :
----------
સરકારી લેખન પદ્ધતિ
પ્રકાશક :
-----------
ભાષા નિયામકની કચેરી
સંકલન :
----------
રાજેશ પટેલ
(રાજ્ય શ્રેષ્ઠ શિક્ષક – ૨૦૨૨)
મદદનીશ શિક્ષક
મેતપુર પ્રાથમિક શાળા
તા. ખંભાત
જિલ્લો : આણંદ
મો. ૯૬૨૪૨૫૯૨૦૦
શુદ્ધ લેખન માટે અગત્યની બાબતો - ૨
-------------------
૨. વર્ણોને જોડીએ ત્યારે જોડાતા વર્ણો કઈ રીતે લખાય તે પણ જાણવું જરૂરી છે. ખાસ તો શબ્દકોશમાં એમનો ક્રમ ક્યાં છે તે જાણીએ તો જ આપણે સાચી માહિતી ઝડપથી મેળવી શકીએ.
- નીચેના કેટલાક જોડાક્ષરોમાં જોડાતા વ્યંજનોનો ક્રમ અને એમનાં લિપિચિહ્નો ઓળખી લો.
ક્ષ = ક્ + ષ જેમ કે,
ક્ષત્રિય, અક્ષર, પરીક્ષા વગેરે.
જ્ઞ = જ્ + ઞ જેમ કે,
જ્ઞાતિ, વિજ્ઞાન, પ્રજ્ઞા વગેરે.
દ્ધ = દ્ + ધ જેમ કે,
યુદ્ધ, અશુદ્ધ, પ્રબુદ્ધ વગેરે.
ધ્ધ = ધ્ + ધ જેમ કે,
અધ્ધર, સધ્ધર, સુધ્ધાં વગેરે.
દ્મ = દ્ + મ જેમ કે,
પદ્મ, પદ્મિની, પદ્મા વગેરે.
ક્ર = ક્ + ૨ જેમ કે,
ક્રમ, ચક્ર, ક્રમિક વગેરે.
દ્દ = દ્ + દ જેમ કે,
હોદ્દો, રદ્દી, તદ્દન વગેરે.
દ્વ = દ્ + વ જેમ કે,
દ્વારા, વિદ્વાન, દ્વારપાલ વગેરે.
દ્ય = દ્ + ય જેમ કે,
વિદ્યા, ઉદ્યાન, અખાદ્ય વગેરે.
ધ્ય = ધ્ + ય જેમ કે,
ધ્યાન, અધ્યાય, અધ્યયન વગેરે.
દ્ર = દ્ + ૨ જેમ કે,
દ્રવ્ય, દ્રાક્ષ, દ્રાવણ વગેરે.
***
શુદ્ધ લેખન માટે
અગત્યની બાબતો - ૩
-------------------
કાર્ય (ર્ + ય),
નર્મદ(ર્ + મ),
પૂર્વ (ર્ + વ),
રિપોર્ટ (ર્ + ટ)
આદિ શબ્દોમાં ‘ર્’ વ્યંજનની આગળ જોડાયો છે. આવા ‘ર્’ ના સંયોગને આપણે ‘રેફ’ના ચિહ્ન દ્વારા દર્શાવીએ છીએ. એટલે ‘૨’ અન્ય કયા વ્યંજન સાથે જોડાયો છે તે જાણીએ તો જ શુદ્ધ લખાય. અન્યથા ‘નર્મદ’માંથી ‘નમર્દ’ નીવડે.
પ્રણામ (પ્ + ર),
ક્રમ (ક્ + ર),
ઉગ્ર (ગ્ + ર),
નમ્ર (મ્ + ર),
તીવ્ર,(વ્ + ર),
ટ્રસ્ટ (ટ્ + ર),
ટ્રાફિક (ટ્ + ર),
અને માત્ર (ત્ + ર)
જેવા શબ્દોમાં ‘૨’ વ્યંજનની પાછળ જોડાયો છે, એને ત્રાંસી રેખાથી દર્શાવાય છે.
અમૃત (મ્ + ઋ),
કૃષ્ણ (ક્ + ઋ),
પૃષ્ઠ (પ્ + ઋ),
સૃષ્ટિ (સ્ + ઋ),
આદિમાં ‘ૠ’ સ્વરનું જોડાણ છે.
નીચેના શબ્દોમાં ‘ઊ’ છે. જેમ કે,
ધ્રૂજવું (ધ્ + ર્ + ઊ),
ક્રૂર (ક્ + ર્ + ઊ),
પ્રૂફ (પ્ + ર્ + ઊ),
ગ્રૂપ (ગ્ + ર્ + ઊ) વગેરે.
અશ્વ, વિશ્વ, શ્વેત, શ્વાસ આદિ શબ્દોમાં ‘શ + વ્ ‘ નું જોડાણ છે.
નિશ્ચિત, નિશ્ચય આદિ શબ્દોમાં ‘શ્ + ચ’ નું જોડાણ છે.
જ્યારે શ્રાવણ, શ્રદ્ધા, શ્રમ, શ્રી જેવા શબ્દોમાં ‘શ્ + ૨’ જોડાયા છે.
@@@@@@@@@@@@@
શુદ્ધ લેખન માટે
અગત્યની બાબતો - ૪
-------------------
સ્રાવ, સ્રોત, સહસ્ર, સ્રગ્ધરા - માં
‘સ્ + ર’ છે.
કેટલીક વાર ‘સ્ર-સ્ત્ર‘નો ભેદ ન જળવાતાં લેખનદોષ થાય છે.
જેમ કે,
સ્રોતને બદલે સ્ત્રોત,
સહસ્રને બદલે સહસ્ત્ર વગેરે.
‘સ્ત્ર’માં ‘સ્ + ત્ + ૨’ - એમ જોડાણ છે, તે નોંધો. જેમ કે,
સ્ત્રી, મિસ્ત્રી, વસ્ત્ર, શસ્ત્ર, શાસ્ત્રી, ઇસ્ત્રી, અસ્ત્ર વગેરે.
તદ્દન, મુદ્દલ, અદ્દલ, મુદ્દો - માં
‘દ્ + દ’ નું જોડાણ છે.
બુદ્ધ, શુદ્ધ, યુદ્ધ – માં ‘દ્ + ધ’ નું જોડાણ છે.
તો દ્યુતિ, વિદ્યુત, વિદ્યા - માં
‘દ્ + ય’ નું જોડાણ છે.
દૃશ્ય, દૃઢ, દૃષ્ટિ - માં ‘દ્ + ૠ’ નું જોડાણ છે.
‘હ્ય’ અને ‘હ્મ’ આપણને ભૂલમાં નાખે એવા છે. ‘હ્ય’માં ‘હ્ + ય’ અને ‘હ્મ’માં ‘હ્ + મ’ છે. જેમ કે, બાહ્ય, બ્રહ્મ વગેરે.
‘હૃદય’માં ‘હ્ + ૠ’ છે. જેમ કે, હૃષ્ટપુષ્ટ, હૃષીકેશ વગેરે.
ક્ + ષ અને ‘જ્ + ઞ’ નું જોડાણ ‘ક્ષ' અને ‘જ્ઞ' રૂપે તદ્દન નવી જ આકૃતિ ધારણ કરે છે. જેમ કે, અક્ષ, ક્ષણિક, જ્ઞાન, પ્રજ્ઞા વગેરે.
આધાર :
----------
સરકારી લેખન પદ્ધતિ
પ્રકાશક :
-----------
ભાષા નિયામકની કચેરી
સંકલન :
----------
રાજેશ પટેલ
(રાજ્ય શ્રેષ્ઠ શિક્ષક – ૨૦૨૨)
મદદનીશ શિક્ષક
મેતપુર પ્રાથમિક શાળા
તા. ખંભાત
જિલ્લો : આણંદ
મો. ૯૬૨૪૨૫૯૨૦૦
